Nótur (2) – Til hvers?

Til hvers eru nótur?

Að læra lag
20. öldin leiddi fram fjölda lausna til að varðveita hljóð og miðla því áfram. Öll tónlistarmenning hefur haft ómetanlegt gagn af þeirri þróun og hefur hljóðritun verið útbreiddasta miðlunaraðferð tónlistarflutnings mjög lengi. Hljóðritun hefur jafnvel unnið sér sess við sjálfa tónsköpunina með ýmsum hætti. Undir lok aldarinnar gáfu tölvubyltingin og Netið af sér röð af nýjum lausnum fyrir hljóðrit þannig að sköpun, skráning og miðlun allrar tónmenningar hefur stökkbreyst á fáum árum. Frammi fyrir öðrum eins tæknibyltingum verða margir hugsi og spyrja þá hvort allar fínu tækninýjungarnar geri fyrri aðferðir úreltar eða gagnslausar? Á sviði tónlistar hefur hin gamla og þrautreynda miðlunaraðferð, nótur, oft fengið úreldingarúrskurðinn á liðnum áratugum. En sæluvíma tækniframfaranna hverfur fljótt þegar á hólminn er komið. Þá sést að jafnvel það lítilræði að læra einfalda laglínu og hljómagang af hljóðupptöku getur reynst furðu brösótt. Til að ná tökum á einföldu gítarspili er hægt að fara á Netið og skoða þar tabulatur rit (TAB) af lagi samhliða hlustun á hljóðupptöku af því. En hversu fljótlegt og nákvæmt er það raunverulega? Í einföldu gítarspili getur samanburður hljóðrits og TAB vissulega nálgast miðlunargetu nótna en vantar samt margt sem nótur búa yfir.

– og miklu meira
Að föndra með einfalda tónlist er ein af vinsælustu dægrastyttingum nútímans. Sé tími nægur og nákvæmni ekki efst á blaði er hægt að koma ýmsu listrænu í verk án nótna. Í léttri tónlist er þannig mikið unnið nótnalaust. En eftir því sem verkefnin stækka eru gerðar meiri kröfur um kunnáttu og reynslu. Og þegar kemur að flóknum atriðum, tímapressu og öllum þeim hljóðfærum sem geta ekki nýtt ýmsa hraðritun eða aðra einföldun þá er einboðið að styðjast við nótur. Ástæðurnar eru margar.
Á meðal margra kosta nótna er að geta þjónað flestum hljóðfærum, flestum stílum og öllum stærðum af tónverkum. Nákvæmnin sem nótnaritun býður uppá, óháð umfangi tónverka, er grundvöllur stórkostlegustu tónlistar Vesturlanda. Án nótna gæti „big-band“, ópera eða sinfóníuhljómsveit þurft mánuði eða jafnvel alls ekki afrekað það sem er mögulegt á einum degi með nótum. Eftirsóttustu hljóðverstónlistarmenn heimsins („session-menn“) eru undantekningarlítið flugfærir í nótnalestri vegna þess að því fyrr sem allir eru með á nótunum því fyrr næst besta upptakan með minnstum framleiðslukostnaði.
Að öllu athuguðu verður að segjast að nú í upphafi 21. aldar eru nótur tónlistarlífinu álíka nauðsynlegar og þær voru á 19. öldinni – við sköpun, varðveislu og miðlun tónlistar. Þótt hljóðritun sé allsráðandi í miðlun á tónlistarflutningi breytir það ekki þeirri staðreynd að hljóðritið sem slíkt er í megin atriðum óbreytt frá tímum Edisons. Í eðli sínu er hljóðrit ófært um að miðla mikið af mikilvægum skýringum sem þarf til að læra söng eða tónverk og syngja eða spila á eigin spýtur. – Hvaða tónar eru í þessum hljómi? Er sungið „runn“ eða „brunn“? Hvernig næst þessi trilla? Hvernig er raddsett? Við slíkum spurningum er yfirleitt erfitt að finna svör í hljóðriti en í nótnariti er þeim oftast fljótsvarað.

Áfram nótur
Með tilkomu tölva varð bylting í nótnasetningu og Netið hefur opnað farvegi fyrir nótnadreifingu sem áður voru óhugsandi. Í dag er því hægt að framleiða og miðla nótum á ódýrari og öflugri hátt en nokkurn tíma áður. Víst mun lifandi flutningur og túlkun tónlistar ætíð vera á hendi hljóðfæraleikara og söngvara og hljóðrit helsti miðill viðburðarins. En til að áherslur í tónverki berist óbrenglaðar frá höfundi til iðkanda og til að varðveita tónlistararfinn um ókomin ár þá er gamla nótnaaðferðin ennþá best.  – Til þess eru nótur!